İşitme Cihazı Kazanç Formülleri: DSL ve NAL Yaklaşımları
- ODYOLOBİ
- 23 Haz
- 3 dakikada okunur
Günlük yaşamda etrafımızdaki sesleri net ve doğal bir şekilde duyabilmek iletişimin temelini oluşturur. Ancak işitme kaybı yaşayan bireyler için bu durum özel bir destek gerektirir. İşitme cihazları, bu desteği sağlamak amacıyla sesleri bireyin işitme kapasitesine göre düzenleyerek yeniden sunar. Bu süreçte kullanılan kazanç formülleri, cihazın ne kadar ses yükselteceğini belirlemede kritik bir rol oynar. Farklı kullanıcı grupları için geliştirilen formüller sayesinde, işitme cihazları daha kişiselleştirilmiş ve etkili hale gelir. Bu yazıda en yaygın kullanılan kazanç formüllerinden DSL (I/O) & DSL v5, NAL-NL1 ve NAL-NL2 ele alınacaktır.
DSL (I/O): DSL (Input/Output), DSL yönteminin 1995’te eklenen kısmıdır. Geniş Dinamik Aralıklı Kompresyon (WDRC) işitme cihazlarında, giriş ses seviyelerine göre çıktı kazancını frekans bazında belirleyen nonlinear bir algoritmadır.
Hedef, düşük seviyeli konuşmanın yeterince duyulabilmesi, yüksek seslerde konforun korunması ve distortion olmadan işitmenin sağlanmasıdır.
Non-lineer i/o Eğrisi: Giriş 20–90 dB SPL arası değişirken, çıkış kazancı logaritmik olarak doygunlaşır; bu da hem yumuşak hem yüksek sesler için optimizasyon sağlar.
Multistage I/O: 4 aşamalı süreç: expansion → linear → WDRC → limiting.
SPLogram Görselleştirme: Her frekansta hastanın eşiği ve üst konfor seviyesi (ULC) sınırlarına göre hedef kazanç eğrisi çizilir; klinik doğrulamayı kolaylaştırır.
Çocuklar için DSL m[i/o], orta seviyelerde daha yüksek gain; yüksek seslerde biraz daha düşük çıkış sağlar. DSL v5’te bu yaş farkları (çocuk vs yetişkin) ve binaural uygulamalara göre de ayarlanır.
SPLogram örneği (Phonak, Focus 37)
DSL v5: DSL v5, 2005 yılında tanıtılan güncellenmiş DSL algoritmasıdır. Eskiden tüm yaş grupları için tek bir reçete uygulanırken, bu versiyonda bebekler, çocuklar ve yetişkinler için ayrı protokoller bulunmaktadır.
Bebeklerde ABR gibi elektrofizyolojik eşikler kullanılarak hesaplama yapılır; ayrıca real-ear to coupler difference değerleri standartize edilmiştir.
Farklı yaş/etiyoloji gruplarına göre hedef kazançlar ayarlanır; özellikle çocuklar için daha yüksek kazanç hedeflenir.
Yaş bazlı hedef kazançlar, geniş frekans bandında kazanç, multistage I/O algoritması, RECD ve ABR uyumu, çıkış sınırlaması gibi özellikleri barındırır.
DSL v5, DSL i/o algoritmasını güncellemiş bir versiyondur.
Multistage i/o (“m[i/o]”) yaklaşımı,
Çocuk–yetişkin protokolleri,
Binaural düzeltme (speech hedeflerinde –3 dB),
İletim tipi/mikst kayıplar için ek gain,
Gürültülü ortama özel programlar dahil edilmiştir.
Aralarındaki ilişki ;
DSL i/o | Giriş–çıkış tabanlı non-linear kazanç algoritması (1995’ten itibaren) |
|---|
DSL m[i/o] | DSL i/o’nun multistage (expansion→linear→WDRC→limiting) hali |
|---|
DSL v5 | DSL m[i/o] temelli, çocuk/yetişkin ayırımı, binaural düzeltme ve güncellemeler içeren en güncel versiyon |
|---|
NAL Nedir?
National Acoustic Laboratories, Avustralya menşeli bir araştırma enstitüsü tarafından geliştirilmiş işitme cihazı kazanç formülüdür.
Konuşmayı anlama ile konuşmayı ayırt etme düzeyini arttırma ve genel ses düzeyini normal aralıkta tutmak iki ana hedefidir.
NAL-NL1 Özellikleri:
Doğal ses yüksekliğini eşitleyerek konuşma anlaşılabilirliğini artırır.
ANSI SII tabanlı, duyulabilirlik faktörü ile modifiye edilmiş model (Ching ve ark.)
Orta frekans bandında daha fazla; düşük ve yüksek frekanslarda daha az kazanç önerir. (Ana kazanç hedefi de budur.)
İşitme kaybı konfigürasyonuna göre frekansa özgü kazanç elde etmeyi amaçlar.
Deneyimli kullanıcılar veya netlik önceliği olanlar için tercih edilir.
Hızlı adaptasyon ve daha basit ayarlar isteyen yetişkinlerde tercih edilebilir .
NAL-NL2 Özellikleri: NL1'in gelişmiş formülü
Özellikle hızlı kompresyona sahip ileri dereceli kayıplarda, NAL-NL1’e kıyasla daha düşük kompresyon oranları önerilir; yavaş kompresyonda ise bu kısıtlama yoktur.
Mono uygulamalarda kazanç biraz daha yüksektir. Binaural uygulamada düzeltme 2–6 dB arasında yapılır.
Düşük ve yüksek frekanslarda daha fazla, orta frekanslarda daha dengeli kazanç sağlar.
Kullanıcının yaşı, cinsiyeti, işitme kaybının derecesi ve cihaz kullanım tecrübesi gibi faktörleri dikkate alır.
Ton kalitesi, doğallık, ses sıcaklığı gibi subjektif dinleme özelliklerini optimize etmeyi hedefler. (örnek -> Tonlu dillerde düşük frekansta ekstra kazanç önerilir.)
Yeni işitme cihazı kullanıcıları, Binaural (iki kulak) kullanım, Tonlu dil konuşanlar, Cinsiyet bazlı ayar ve deneyim düzeyi
NAL Formüllerinin Bileşenleri:
Konuşma Anlaşılabilirlik Modeli: SII tabanıyla, kayba göre modifiye edilmiş duyulabilirlik faktörleri
Loudness Normalization (Ses Yüksekliği Eşitleme): Konuşma anlaşılabilirliği sağlarken genel loudness doğal tutulur
Sıkıştırma (Compression): Özellikle NAL-NL2’de sıkıştırma oranı hasta profiline göre kişiselleştirilir.
Kullanıcı Faktörleri: Cinsiyet, yaş, deneyim, binaural vs monaural, dil gibi parametrelerle ayarlamalar yapılır. (yalnızca NAL-NL2)
Kazanç Hedefleri
NAL-NL1: Orta frekansta yoğunlaşma, düşük/ yüksek frekansta daha az kazanç.
NAL-NL2: Düşük ve yüksek frekansta daha fazla, orta frekansta dengeleme.
Karşılaştırma Tablomuz:
Sizlere iki ana kazanç formülü ve bunların evrim süreci içerisindeki versiyonlarını aktarmış bulunduk. Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere. Takipte kalın!
Editör: Sude Acar
Comments